Trước khi có thể tự sáng tác tranh của riêng mình, Chao cũng đã từng vẽ theo ảnh tham khảo (reference) rất rất nhiều. Cho đến nay mình vẫn tiếp tục việc này, nó giống như một tấm bản đồ để quan sát, học hỏi, giúp mình chọn được con đường riêng.
Ảnh tham khảo (ảnh reference) không xấu. Thực ra, nó là một phần quan trọng trong hành trình học vẽ: giúp ta hiểu cấu trúc, ánh sáng, bố cục, và cách thế giới vận hành qua màu sắc. Nhưng đôi khi, chúng ta không nhận ra mình đang dựa quá nhiều vào ảnh tham khảo. Mỗi khi muốn vẽ gì đó, có phải bạn sẽ lập tức tìm ảnh trên Pinterest hoặc Google không? Sau đó theo thói quen, chúng ta “diễn đạt lại” bức tranh gần như nguyên bản. Ban đầu, điều này giúp ta cải thiện kỹ thuật nhanh chóng – nhưng lâu dần, thói quen đó sẽ làm ta ngại quan sát, ngại sai, quên mất cảm giác tự khám phá, và thậm chí vướng vào các cáo buộc vi phạm bản quyền không mong muốn.
Ảnh tham khảo (reference) chỉ nên là điểm khởi đầu, chứ không phải đích đến. Khi bức vẽ chỉ đơn thuần tái hiện lại ảnh, cảm xúc cá nhân bị nhòa đi, và tác phẩm trở thành sự sao chép khéo léo hơn là một biểu hiện sáng tạo.
1. Vì sao người vẽ dễ “lạm dụng” reference?
Sự lạm dụng reference thường xuất phát từ nỗi sợ: sợ sai, sợ bố cục xấ, sợ mình không đủ giỏi để “tự nghĩ ra”. Những nỗi sợ đó khiến một số người vẽ chọn phương án an toàn bằng cách chép lại thứ đã có, thay vì thử và sai.
Nhưng sáng tạo vốn là hành trình của thử nghiệm và sai sót. Reference chỉ nên là chiếc bàn đạp giúp bạn hiểu điều đang quan sát, để rồi dám bước ra khỏi nó, tìm lại nhịp điệu và ngôn ngữ riêng của mình.
2. Khi reference là công cụ học hỏi và khai mở quan sát
Ngược lại, reference sẽ thực sự hữu ích khi ta biết vì sao mình dùng nó. Một họa sĩ thực thụ sẽ dùng ảnh để hiểu ánh sáng rọi lên da thịt, để nghiên cứu chất liệu vải, hay để tìm cảm hứng từ bố cục.
Thay vì chép lại toàn bộ, hãy phân tích: ánh sáng đến từ đâu, đường cong nào tạo cảm xúc, gam màu nào làm không khí bức tranh trở nên “cảm xúc” hơn. Khi học cách nhìn như một họa sĩ, bạn có thể dùng reference mà vẫn giữ được cá tính và giọng điệu riêng.
3. Reference và bản quyền hình ảnh
Trong thời đại mạng xã hội và chia sẻ hình ảnh tràn lan, việc tìm thấy một tấm ảnh đẹp để vẽ theo chỉ mất vài giây. Nhưng ít ai nhận ra rằng, không phải mọi bức ảnh đều có thể được sử dụng tùy ý. Dù reference là công cụ học tập, việc sao chép lại một hình ảnh có bản quyền và thậm chí nếu bạn công bố hoặc bán tác phẩm đó, bạn có thể gây ra rủi ro pháp lý hoặc đạo đức.
Tôn trọng bản quyền không chỉ là tôn trọng người chụp hay người sáng tạo, mà còn là một phần trong quá trình bạn trở thành nghệ sĩ có ý thức. Nếu muốn vẽ lại ảnh của nhiếp ảnh gia, hãy xin phép hoặc ghi rõ nguồn khi đăng tải. Còn nếu chỉ lấy cảm hứng, hãy biến đổi bố cục, màu sắc hoặc ý tưởng đủ để bức tranh mang dấu ấn riêng.
4. Reference trong thời đại AI
Ngày nay, chúng ta sống giữa một biển hình ảnh vô tận từ Pinterest, Instagram đến những bức ảnh do AI tạo ra. Reference chưa bao giờ dễ tìm đến thế, nhưng chính điều đó khiến người vẽ dễ rơi vào cái bẫy quen thuộc: tất cả hình ảnh đều “đẹp sẵn”, được sắp đặt hoàn hảo, khiến ta chỉ muốn chép lại thay vì sáng tạo thêm.
Vấn đề là, ảnh AI hay ảnh mạng thường không thật. Ánh sáng, tỷ lệ, cảm xúc trong đó có thể bị bóp méo hoặc giả tạo – và nếu không tinh ý, bạn sẽ học cách “nhìn sai” mà không nhận ra.
Thay vì tìm ảnh hoàn hảo, hãy chọn reference “thật”: đó là ảnh bạn tự chụp, ảnh trong kho dữ liệu mở (như Unsplash, Pexels) hoặc những bức ảnh gợi cảm xúc hơn là chỉ đẹp về hình thức.
Trong thời đại AI, người nghệ sĩ cần học cách chọn lọc để reference trở thành công cụ giúp ta đào sâu góc nhìn và cảm xúc riêng.
5. Làm sao để thoát khỏi sự phụ thuộc?
Thoát khỏi reference không có nghĩa là ngừng sử dụng nó, mà là học cách tự chủ hơn khi quan sát.
Một vài cách đơn giản:
- Kết hợp nhiều nguồn tham khảo để tạo bố cục riêng.
- Vẽ ký họa trực tiếp (life drawing, urban sketching) để rèn mắt quan sát.
- Tập tưởng tượng lại hình ảnh sau khi xem, mục đích là để não bộ học cách ghi nhớ và tái tạo hình ảnh theo trí tưởng tượng của bạn.
- Thử sai và chấp nhận sai, đôi khi chính những sai lệch đó lại tạo nên phong cách cá nhân.
6. Vậy khi nào nên sử dụng reference?
- Khi đang học vẽ
Với người mới học, ảnh tham khảo (reference) là kho tư liệu sống động giúp ta quan sát và hiểu cấu trúc thế giới. Không ai có thể vẽ tay, vẽ người, hay vẽ động vật chính xác nếu chưa từng quan sát chúng thật kỹ. Ảnh tham khảo giúp ta nhận ra cách ánh sáng rơi trên da, cách cơ bắp chuyển động, hay màu sắc thay đổi khi vật thể ở xa gần khác nhau.
Dựa vào ảnh để học là cách rèn luyện đôi mắt và trí nhớ thị giác – bước đầu tiên để hình thành cảm giác “vẽ hiểu” thay vì “vẽ theo”.
- Khi đang nghiên cứu chủ đề mới
Ảnh tham khảo không chỉ để sao chép, mà còn để khơi gợi cảm hứng. Một bức ảnh phong cảnh có thể trở thành bối cảnh cho câu chuyện tưởng tượng; một chi tiết nhỏ trong bức ảnh thời trang trên tạp chí có thể gợi cảm hứng cho nhân vật mới. Khi biết kết hợp nhiều nguồn ảnh, nghệ sĩ có thể tạo ra thế giới riêng của mình.
7. Từ “sao chép” đến “dấu ấn cá nhân”
Ảnh tham khảo (reference) vốn không giới hạn sáng tạo. Chỉ khi ta quá phụ thuộc vào nó, sự “tham khảo” mới trở thành rào cản. Biết dùng ảnh tham khảo đúng lúc chính là cách để bạn tìm thấy sự cân bằng giữa học hỏi và biểu đạt. Bởi cuối cùng, điều làm nên nghệ thuật không nằm ở việc bạn vẽ giống đến đâu, mà ở cách bạn kể câu chuyện bằng bố cục, ánh sáng, màu sắc và bằng tâm hồn của chính mình.
Content: Phương Thanh
