Muốn tranh đẹp không chỉ cần vẽ tốt, mà còn cần bố cục trong vẽ tranh hợp lý. Hãu cùng Chao tìm hiểu những kiểu bố cục đơn giản và hiệu quả cho người mới bắt đầu.
1. Bố cục trong vẽ tranh là gì và vì sao quan trọng?
Bố cục (composition) là cách bạn sắp xếp các yếu tố thị giác (hình khối, màu sắc, đường nét, ánh sáng, không gian) trong tranh sao cho có sự hài hòa và dẫn dắt ánh nhìn người xem. Một bức tranh kỹ thuật tốt nhưng bố cục yếu vẫn có thể khiến người xem cảm thấy rối rắm, thiếu điểm nhấn hoặc nhàm chán.
Đối với người mới bắt đầu, việc học bố cục giúp bạn không “vẽ lan man”, mà biết cách tạo ra tranh có điểm nhấn rõ ràng và cuốn hút.
2. 7 dạng bố cục trong vẽ tranh phổ biến trong hội họa
Tùy theo ngành nghề (mỹ thuật hội hoạ, thiết kế đồ họa, nhiếp ảnh…) sẽ có nhiều nhóm dạng bố cục khác nhau. Dưới đây là các dạng bố cục thường thấy trong mỹ thuật hội họa:
a. Bố cục hình tam giác
Dạng bố cục cổ điển thường gặp trong tranh chân dung, tĩnh vật, tranh tôn giáo. Các yếu tố chính được sắp xếp theo hình tam giác cân hoặc bất cân, tạo cảm giác ổn định và trang nghiêm.
Ví dụ: Tác phẩm “The Holy Trinity” của Masaccio là một trong những tác phẩm đầu tiên áp dụng phối cảnh tuyến tính trong hội họa Phục Hưng.
- Bức bích họa miêu tả Chúa Ba Ngôi với Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần, cùng với Đức Mẹ và Thánh John.
- Ba nhân vật chính tạo thành một tam giác cân vững chắc, kết hợp với phối cảnh tuyến tính tạo chiều sâu.
b. Bố cục hình vòng tròn (Circular Composition)
Các yếu tố trong tranh được sắp xếp theo chu trình khép kín, mang lại cảm giác liên tục, uyển chuyển và hòa hợp thị giác.Ví dụ: Bố cục tròn có thể thấy trong tác phẩm “The Dance” – Henri Matisse. Năm nhân vật tay nắm tay xoay thành một vòng tròn trên nền đỏ – tạo cảm giác chuyển động, đoàn kết, vui tươi. Cách bố trí này khiến người xem không dừng lại ở một nhân vật cụ thể, mà cảm nhận tập thể như một khối thống nhất.
c. Bố cục đường chéo (diagonal composition)
Tạo cảm giác chuyển động và năng lượng. Đường chéo dẫn dắt ánh mắt từ một góc này sang góc khác, thường được dùng trong tranh hành động hoặc cảnh mạnh.
Ví dụ: “Liberty Leading the People” của Delacroix – hình ảnh nhân vật chính và cờ tạo thành một đường chéo dẫn dắt ánh nhìn.
d. Bố cục chữ Z (Z – Composition)
Bố cục mô phỏng đường đi của ánh mắt từ trái sang phải, từ trên xuống dưới theo hình chữ Z. Đây là bố cục mang tính dẫn dắt thị giác mạnh, thường thấy trong tranh phong cảnh hoặc tranh kể chuyện.
Ví dụ: Bố cục chữ Z xuất hiện trong tác phẩm “The Hay Wain” – John Constable (1821)
- Con đường, dòng sông và hàng cây hai bên tạo thành một đường ziczac hướng từ tiền cảnh (trái) ra xa (phải).
- Người xem nhìn vào ngôi nhà bên trái trước (vùng sáng), rồi bị dẫn vào sâu hơn trong tranh nhờ dòng sông và chiếc xe ngựa.
- Tạo cảm giác không gian rộng mở, có chiều sâu, dễ chịu và rất tự nhiên.
e. Bố cục chữ S (S – Composition)
Đường cong chữ S dẫn mắt đi qua toàn bộ bức tranh một cách nhẹ nhàng, tạo cảm giác uyển chuyển, duyên dáng và sâu lắng. Thường thấy trong tranh phong cảnh hoặc bố cục có đường cong mềm mại, uốn lượn.
Tranh phong cảnh cổ điển của Trung Quốc hay Nhật Bản thường dẫn dắt mắt người xem qua từng lớp cảnh bằng đường uốn lượn kiểu chữ S.
Ví dụ: “The Water-Lily Pond” – Claude Monet (1899)
- Dòng nước và cây cầu tạo thành đường cong nhẹ, hình chữ S trong không gian.
- Mắt người xem bị thu hút từ những bụi hoa súng phía trước, uốn theo mặt nước và cây cầu sang phần nền cây cối đậm màu.
- Gợi nên cảm giác thư giãn, mộng mơ, tinh tế – đúng với tinh thần ấn tượng.
f. Bố cục trung tâm (Central Composition)
Các yếu tố chính được đặt ngay chính giữa khung hình. Thường dùng khi muốn nhấn mạnh một nhân vật, vật thể hoặc cảm xúc mạnh.
Ví dụ: “Mona Lisa” là một ví dụ kinh điển cho bố cục trung tâm trong khung tranh hình chữ nhật đứng – nơi nhân vật chính được đặt ngay trung tâm với hậu cảnh cân đối hai bên. Cách bố trí này giúp tôn lên sự trang nghiêm, ổn định, và thu hút ánh nhìn trực tiếp vào nhân vật. Nhìn vào bức tranh, khán giả ngay lập tức bị thu hút và không thể nào rời mắt khỏi gương mặt xinh đẹp mang nụ cười bí ẩn của nàng La Joconde.
g. Bố cục bất cân xứng (Asymmetrical Composition)
Bố cục này tạo sự năng động, tự do hơn. Các yếu tố được phân bố không đều nhưng vẫn có sự hài hòa về thị giác. Được ưa chuộng trong tranh hiện đại hoặc minh họa. Tranh poster, bìa sách hoặc minh họa biếm họa thường áp dụng kiểu bố cục này để tạo cảm giác “phá cách”.
Ví dụ: Biểu tượng văn hóa Nhật Bản “Sóng lừng ngoài khơi Kanagawa” của Katsushika Hokusai miêu tả cảnh biển Kanagawa hùng vĩ với sóng lớn, xa phía sau là ngọn núi Phú Sĩ. Con sóng chiếm phần lớn khung hình, lệch về bên trái, tạo điểm nhấn mạnh, dữ dội. Núi Phú Sĩ nhỏ bé nằm khiêm tốn ở phần nền bên phải, gần chân trời.
- Mặc dù không có sự phân chia cân bằng hai bên như bố cục đối xứng cổ điển, thị giác vẫn cảm thấy hài hòa và ổn định.
- Hokusai khéo léo tạo cân bằng cho tranh bằng khối lượng thị giác – mặc dù sóng rất lớn, nhưng chi tiết phức tạp ở phần núi và con thuyền tạo lực cân bằng tương đương.
- Ngoài ra còn có khoảng trống âm, và đường dẫn thị giác – các con thuyền xếp nghiêng từ trái sang phải tạo thành một nhịp điệu liên kết – góp phần hài hòa lại bố cục.
3. Mẹo thực hành bố cục cho người mới bắt đầu
- Chia khung hình thành các phần 1/3 bằng nhau (Quy tắc 1/3), và đặt chủ thể chính vào điểm giao nhau của các đường này để tạo điểm nhấn tự nhiên.
- Dùng ngón tay hoặc khung giấy để thử nghiệm nhiều cách đặt chủ thể trước khi vẽ.
- Vẽ thumbnail sketches (bản phác nhỏ) từ 3-5 bố cục khác nhau trước khi chọn 1 cái để phát triển.
- Quan sát các tranh bạn yêu thích: nhân vật hoặc chủ thể chính nằm ở đâu? Mắt bạn bị hút vào chỗ nào?
4. Kết hợp học bố cục qua phân tích tác phẩm nổi tiếng
Một cách học nhanh là chọn một số tác phẩm kinh điển, in ra hoặc nhìn kỹ và thử vẽ lại sơ bộ đường nét chính. Đánh dấu điểm chính, đường chuyển động thị giác, cách họ tạo khoảng trống.
Bạn có thể thử phân tích bố cục tranh từ những gợi ý sau:
- “The Starry Night” – Vincent Van Gogh: Bố cục đường xoắn ốc và các lớp hình dải tạo cảm giác chuyển động mạnh.
- “The Last Supper” – Leonardo da Vinci: Bố cục tuyến tính hướng về trung tâm (Chúa Jesus), cân bằng tuyệt đối hai bên.
- “Water Lilies” – Claude Monet: Bố cục tầng lớp ngang với hiệu ứng màu sắc làm mờ ranh giới.
5. Hành trình hiểu bố cục trong vẽ tranh là quá trình luyện mắt
Đừng quá lo lắng nếu bạn chưa “cảm” được bố cục ngay. Cứ tiếp tục vẽ, phân tích và thử nghiệm. Dần dần bạn sẽ có “con mắt bố cục” – khả năng cảm nhận một cách tự nhiên vị trí nào trong tranh là điểm mạnh, điểm yếu.
Vẽ nhiều – phân tích nhiều – nhìn nhiều. Đó là chìa khóa để bạn làm chủ bố cục – yếu tố nền tảng của bất kỳ tác phẩm nghệ thuật nào.
Cùng Paint with Chao tìm hiểu về các danh họa nổi tiếng và luyện tập phân tích bố cục của những kiệt tác khác nhé!
Content: Minh Thúy
